Lipodema
Szczupłe nogi to marzenie chyba każdej kobiety. Niestety marzenie to wielu przypadkach nie może być zrealizowane, niezależnie od wysiłków na siłowni czy bieżni i stosowania drastycznych diet. Powodem tego zjawiska jest obco brzmiące słowo: Lipodema.
Lipodema, czyli obrzęk tłuszczowy to wrodzone, genetycznie uwarunkowane schorzenie, które dotyczy nawet kilkunastu procent kobiet. Charakteryzuje się nieproporcjonalnie dużym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w obrębie kończyn, głównie dolnych, choć zdarzają się również przypadki lipodemy ramion. Choroba nigdy nie obejmuje stóp ani rąk.
Lipodema ma charakter postępujący i nieodwracalny, a w nasilonej, skrajnej postaci może doprowadzić do poważnych powikłań, a z czasem nawet do inwalidztwa.
Ze względu na częste występowanie, stanowi duży problem dla pacjentek, które nie akceptują wyglądu swoich nóg, a niedające rezultatów próby poprawy są powodem frustracji, zniechęcenia, poczucia winy czy nawet stanów depresyjnych.
Lipodemia występuje wyłącznie u kobiet i jest dziedziczna po linii żeńskiej rodziny.
Ma charakter postępujący, a postęp odbywa się skokowo.
Nasilenie progresji lipodemy jest związane ze zmianami hormonalnymi, zarówno patologicznymi jak w nadczynności czy niedoczynności tarczycy, jak i fizjologicznymi jak okres dojrzewania, ciąża, karmienie piersią czy menopauza.
Dlatego warto zdawać sobie sprawę z faktu, że jeśli dziewczynka, której mama lub babcia miała ociężałe, grube nogi, wcześniej nie różniła się od swoich koleżanek i nagle w wieku kilkunastu lat jej nogi zmieniły swój wygląd, a łydki i uda stały się grubsze, to z dużym prawdopodobieństwem można już wtedy podejrzewać u niej lipodemę.
Aby móc dobrze zrozumieć istotę choroby trzeba uzmysłowić sobie jak zbudowana jest tkanka tłuszczowa. Otóż najogólniej rzecz ujmując, na tkankę tłuszczową składają się 3 podstawowe składowe:
-adipocyty, czyli komórki tłuszczowe wraz z grupą komórek macierzystych zwanych ADSC (Adipose Delivered Stem Cells – Komórki Macierzyste Pochodzenia Tłuszczowego).
-naczynia krwionośne i limfatyczne
-tkanka łączna, czyli głównie kolagenowe rusztowanie dla pozostałych elementów.
Człowiek posiada od osiągniecia dojrzałości względnie stałą liczbę komórek tłuszczowych.
Gdy jedna komórka umiera wydzielane są do przestrzeni pozakomórkowej specjalne białka sygnałowe, które informują pakiety komórek macierzystych, że należy obumarłą komórkę zastąpić i jedna z komórek macierzystych przekształca się w dojrzały adipocyt, tak aby całkowita liczba komórek była utrzymywana na tym samym poziomie i w normalnych warunkach nie zmienia się w czasie naszego życia. Można zapytać dlaczego więc tyjemy?
Otóż odpowiedź kryje się w innej właściwości adipocytów – zdolności do hipertrofii, czyli przerostu.
Komórki tłuszczowe mają zdolność gromadzenia dużej ilości kwasów tłuszczowych i wielokrotnego zwiększania swojej objętości. Gdy wiele komórek w jednym czasie znacznie zwiększa swoją objętość, zwiększa się całkowita objętość tkanki co jest widoczne jako powiększenie obwodu brzucha, poszerzenie łydek, itp.
Innym procesem, który może powodować zwiększenie objętości tkanki tłuszczowej jest hiperplazja, rozrost, czyli zwiększenie liczby komórek. Jednakże fizjologicznie, w normalnych warunkach, u człowieka proces rozrostu komórek tłuszczowych nie występuje. ADSC odpowiadają za regulację tych procesów sterowanych przy pomocy specjalnych białek wydzielanych do przestrzeni pozakomórkowej. Oznacza to, że podczas tycia komórki zwiększają swoją objętość, a nie zwiększa się ich liczba.
Obrzęk tłuszczowy to zespół chorobowy, na który składają się trzy podstawowe zjawiska:
1.Przerost i/lub rozrost tkanki tłuszczowej w obrębie kończyn.
2.Zwiększenie przepuszczalności i kruchości naczyń.
3.Znaczne obciążenie układu limfatycznego.
W przebiegu lipodemy obserwujemy znaczące powiększenie objętości tłuszczu. Jest to choroba stosunkowo mało znana i dokładne podstawy jej patofizjologii nie są poznane. Źródła naukowe sugerują że przyczyna tego zjawiska może leżeć zarówno w hiperplazji jak i w hipertrofii. Komórki tłuszczowe, wyjątkowo właśnie w tej chorobie zwiększają objętość, ale dodatkowo zwiększa się ich liczba, dlatego pacjentki sprawiają wrażenie bardzo otyłych, a realną przyczyną tego stanu jest choroba, nie złe nawyki żywieniowe, czy niewystarczająca ilość wysiłku fizycznego.
Kolejnym, ważnym elementem przyczyniającym się do występowania objawów lipodemy jest wzrost kruchości i przepuszczalności naczyń krwionośnych i limfatycznych. Powoduje to przedostawanie się płynu zawierającego elementy krwi i wiele białek do przestrzeni pozakomórkowej. W efekcie, sumarycznie w całej tkance zaczynają się procesy zapalne powodujące dodatkową aktywację komórek macierzystych, a więc wzrost kolejnych adipocytów, co prowadzi do dalszego wzrostu objętości tłuszczu i wzrost ten jest spowodowany zarówno dodatkową pulą komórek, jak i samym płynem, który gromadzi się w tkance podskórnej.
Duża ilość tłuszczu i płynu prowadzi do ucisku na naczynia i utrudnia odpływ krwi i chłonki z kończyn nasilając obrzęk w mechanizmie błędnego koła.
Duża ilość komórek tłuszczowych w obrębie kończyny uciska na drobne naczynia i utrudnia odpływ płynów (chłonki) z kończyn przyczyniając się do zwiększania obrzęków. Powstaje w ten sposób typowy mechanizm błędnego koła powodującego postęp choroby.
Osoby, z lipodemą początkowo skarżą się na nieproporcjonalną budowę i skłonność do powstawania siniaków, w dalszej kolejności pojawiają się dolegliwości bólowe przy dotyku, a później samoistnie.
Zalegające płyny przyczyniają się do powstawania zapalenia tkanki podskórnej i skóry. Skóra jest zaczerwieniona i bolesna, może dochodzić do jej pękania i powstawania owrzodzeń. Dodatkowo duży ciężar osłabia mięśnie i obciąża stawy, co w konsekwencji w zaawansowanych przypadkach prowadzi do trudności w poruszaniu, ubieraniu i upośledza większość codziennych czynności doprowadzając do inwalidztwa.
To błędne koło należy przerwać. Nie jest to łatwe. Wymaga wiedzy i świadomości swojej choroby oraz konsekwencji, gdyż leczenie trwa przez całe życie, tak jak w przypadku wielu innych chorób np. cukrzycy. Niestety na lipodemę nie ma skutecznej tabletki.
Można stosować preparaty uszczelniające naczynia np. oparte na diosminie. Niestety ich rola jest drugorzędna, a skuteczność niewielka i wynika z tego, że tabletki takie działają na tylko jeden z elementów przyczynowych choroby. Aby móc opanować postęp choroby trzeba zadziałać na wszystkie te elementy.
Aby zmniejszyć obrzęk płynowy trzeba stosować leczenie uciskiem. Może się to wydawać na pierwszy rzut oka nielogiczne, bo przecież ucisk jest jedną z przyczyn choroby.
Obrzęk w lipodemie można porównać do balonu wypełnionego wodą. Dolewając więcej wody nasilamy objawy, a stosując ucisk zewnętrzny usuwamy nadmiar wody i zmniejszamy nasilenie objawów choroby. Dlatego pacjentki z lipodemą powinny na stałe, podkreślam na stałe, nosić specjalne wyroby kompresyjne, takie jak pończochy czy rajstopy o zmiennym stopniu ucisku. Można je nabyć u lekarzy i fizjoterapeutów zajmujących się leczeniem obrzęku lub flebologią. Wymagają one dokładnego zmierzenia obwodów kończyn i dobrania odpowiedniej siły ucisku, dlatego powinny być dobierane przez wykwalifikowanych specjalistów.
Oprócz wyrobów uciskowych należy stosować okresowo manualną terapię limfatyczną (tzw. Ręczny masaż limfatyczny) u przeszkolonego fizjoterapeuty.
Dobrym pomysłem jest też pressoterapia domowa. Aparaty takie posiadają specjalne rękawy komorowe, które umożliwia stałą i regularną terapię w domu, nawet kilka razy w ciągu dnia, co przede wszystkim zmniejsza częstość wizyt u fizjoterapeuty. Wyroby uciskowe, masaż limfatyczny i pressoterapia zabezpieczają nieszczelne i kruche naczynia przed przepuszczaniem płynów i substancji aktywujących komórki macierzyste.
Spowoduje to także zmniejszenie powstawania nowych komórek tłuszczowych, co spowalnia rozwój choroby, a także ułatwia przepływ z kończyn do reszty ciała, przez co zmniejsza się obrzęk i zmniejszają się dolegliwości.
Uchwyciliśmy tym sposobem 2 z 3 głównych mechanizmów chorobowych w lipodemie. Pozostaje nam jeszcze uporać się z nadmiarem już obecnych, przerośniętych komórek tłuszczowych. Niestety ilość tłuszczu obecnego w komórkach w obrębie kończyn u kobiet z lipodemą jest oporna i nie zmniejsza się pod wpływem ćwiczeń fizycznych i diety. Oczywiście nie oznacza to, że można zaniechać aktywności i stosować nieodpowiedzialną dietę. Zdrowy styl życia pozwala uniknąć ciężkich powikłań, a także innych chorób, jednak dietą i ćwiczeniami nie usunie się nadmiaru tłuszczu z dotkniętych okolic.
Jest to bardzo ważne, żeby zdawać sobie z tego sprawę, gdyż często jest to przyczyną pogorszenia samooceny, poczucia winy i frustracji u pacjentek dotkniętych obrzękiem tłuszczowym.
Jedynym sposobem na cofnięcie tłuszczowych skutków lipodemy o udowodnionym w tej chorobie działaniu i długotrwałych rezultatach jest usunięcie jak największej ilości już nagromadzonego tłuszczu.
Typowe zabiegi chirurgiczne, tak zwane lipektomie polegające na wycinaniu dużych płatów tkanki tłuszczowej, są obciążające, obarczone powikłaniami i pozostawiają zły efekt estetyczny w postaci dużych blizn.
Sposobem z wyboru w leczeniu obrzęku tłuszczowego jest odsysanie, czyli liposukcja.
Nowoczesne jej rodzaje są bardzo bezpieczne, minimalnie inwazyjne, mało ingerujące w tkanki zdrowe i pozostawiają tylko kilka niewielkich 4-5 mm nacięć skóry.
Do najszerzej stosowanych metod należy np. metoda ultradźwiękowa Vaser, czy liposukcja wodna Body Jet.
W zmienionych chorobowo obszarach nagromadzony tłuszcz może osiągać objętość często kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu litrów i aby osiągnąć zadowalające rezultaty trzeba zdecydowaną jego większość usunąć.
W naszym ośrodku wielokrotnie usuwaliśmy u młodych kobiet między
20 a 30 litrów tłuszczu z kończyn dolnych. Z racji na rozległość zabiegu i mając na uwadze bezpieczeństwo pacjentek, proces taki należy przeprowadzać w kilku etapach. Zabiegi liposukcji są zabiegami terapeutycznymi i ich celem jest przede wszystkim profilaktyka, czyli zapobieganie progresji choroby i powstawania powikłań. Mniejsza ilość tłuszczu to mniejszy obrzęk, zmniejszenie uczucia ciężkości i bólu nóg, redukcja obciążenia stawów, spadek nasilenia procesów zapalnych. Dodatkowo zastosowanie nowoczesnych technik z wykorzystaniem np. energii utradźwiękowej, fal radiowych lub plazmy helowej umożliwia poprawę elastyczności skóry, wzmocnienie tkanki łącznej i w efekcie udaje się uzyskać dobry efekt kosmetyczny i choć nie jest to główny cel zabiegu, często przekłada się na zdecydowaną poprawę ogólnego samopoczucia i stanu psychicznego pacjentek.
Zmiana wyglądu zwiększa motywację do kontynuowania leczenia zachowawczego, czyli kompresji, masaży limfatycznych czy pressoterapii, które to zabiegi są konieczne do utrzymania efektu zabiegu liposukcji. Można również stosować dodatkowe metody pozwalające utrzymać, a nawet poprawić efekt kosmetyczny, takie jak
Lipodema to choroba. Wymaga odpowiedniego zdiagnozowania i zastosowania szeroko zakrojonych działań terapeutycznych. Aby dobrze móc diagnozować i leczyć obrzęk tłuszczowy, trzeba mieć doświadczenie w pracy z chorymi dotkniętymi tym schorzeniem. Trzeba działać na wszystkie przyczyny schorzenia z dużym nasileniem i regularnością. Mechanizm błędnego koła jest skomplikowany i trzeba zadziałać na wszystkie elementy wywołujące objawy, aby móc doprowadzić do zatrzymania postępu i cofnięcia zmian chorobowych. Na szczęście nowoczesna medycyna wychodzi naprzeciw potrzebom pacjentek i przy właściwym planie postępowania udaje się opanować i kontrolować przebieg obrzęku tłuszczowego. Przy odpowiedniej motywacji i zaangażowaniu pacjentek można odnieść wymierny sukces i osiągnąć dobry efekt kosmetyczny, co poprawia pacjentkom czuć się i wyglądać dobrze.
Autor: dr Michał Kłos
